Podstawowe struktury rynkowe

W rzeczywistości gospodarczej większość rynków dóbr i usług nie spełnia założeń rynku wolnokonkurencyjnego. W związku z tym warto wiedzieć, co się dzieje gdy założenia takie jak: konkurencja, doskonały przepływ informacji czy występowanie wielu małych firm są naruszone. Ekonomiści opracowali klasyfikację i modele rynkowe w celu wyjaśnienia, w jaki sposób rynki konkurencji niedoskonałej, takie jak: monopol, oligopol, czy konkurencja monopolistyczna osiągają wyniki tak różne od oczekiwanych w warunkach konkurencji doskonałej.
Model konkurencji doskonałej W każdym mieście czy miasteczku istnieje rynek, na którym handluje się cebulą, pietruszką, kapustą, jajkami, owocami, mięsem itp. Pani Kowalska chce kupić kapustę – jak najtańszą, jak największe główki i jak najświeższą. Na rynku znajduje się około 20 straganów z warzywami, ale są usytuowane w różnych miejscach. Pani Kowalska po kolei przygląda się kapuście na 10 straganach. Wreszcie zatrzymuje się przy jedenastym i kupuje. Nie ma czasu może się zdarzyć, że klient kupi gorszy i droższy towar, a sprzedający, który zaoferuje lepsze warunki, nie zostanie dostrzeżony. Z taką sytuacją braku pełnej informacji mamy w życiu codziennym stale do czynienia. Ekonomiści często posługują się pojęciem rynku doskonałego (rynku konkurencji doskonałej), czyli takiego gdzie wszyscy sprzedający i kupujący mają równe szanse, doskonale wiedzą o wszystkich ruchach cen i o wartości użytkowej towarów, podejmują natychmiast właściwe decyzje. Sprzedający obniżają ceny, gdy mają problemy ze zbytem, a kupujący zawsze wybierają towary najlepsze i najtańsze
Jednak rynek doskonały to tylko idealny model. Dlatego gospodarka zachowuje się często inaczej niż przewidują ekonomiści. Na przykład ceny nie spadają, choć nikt nie chce kupić towaru.
Rynek doskonały w rzeczywistości gospodarczej nie występuje. Najbliższym jemu „realnym” rynkiem jest rynek wolnokonkurencyjny, czyli taki, w który państwo ingeruje w niewielkim stopniu i ceny kształtują się w sposób swobodny.
Warto jednak poznać podstawowe cechy rynku doskonale konkurencyjnego, aby przekonać się jak dalece większość rynków różni się od jego modelu.
Konkurencja doskonała to rynek, na którym występuje wielu producentów i konsumentów, a oferowane towary są jednorodne, czyli mają bardzo zbliżoną wartość użytkową. Ceny są ustalane między kupującymi i sprzedającymi ponieważ posiadają oni pełną znajomość rynku - przepływ informacji jest doskonały. Konsumenci wiedzą co, za ile i gdzie mogą kupić. Producenci mogą sprzedać wszystko co wytworzą. Ponadto mogą oni łatwo rozpocząć wytwarzanie danych dóbr, istnieje więc swoboda wejścia do danej gałęzi i wyjścia z niej. Taka sytuacja może mieć miejsce na niektórych rynkach produktów rolnych np. lokalnych giełdach warzywno-owocowych, gdzie występuje wielu drobnych producentów–dostawców.
Model pełnego monopolu Pełny monopol jest przykładem rynku niedoskonałego, na którym nie ma żadnej konkurencji. Należy się zastanowić, dlaczego tak znaczny wpływ na funkcjonowanie rynku ma monopolista? Otóż przyczyną są bariery wejścia dla innych producentów wynikające:
• ze znacznej siły ekonomicznej (finansowej),
• z posiadania przez monopolistę patentów, znaku firmowego, praw własności, wyłączności sprzedaży,
• z polityki protekcyjnej państwa z której najczęściej korzystają monopole państwowe.
Jednak przypadki pełnego monopolu są bardzo rzadkie. Zwykle na rynku danego produktu jest przynajmniej kilkanaście lub kilka firm, które ze sobą konkurują. Taką sytuację nazywamy konkurencją monopolistyczną lub oligopolem.
Model konkurencji monopolistycznej Konkurencja doskonała i pełny monopol są skrajnymi przypadkami struktur rynkowych. Konkurencja monopolistyczna jest „ mieszanką” cech konkurencji doskonałej i pełnego monopolu. Konkurencja monopolistyczna to rynek na którym działa wielu producentów i konsumentów. Nie ma barier wejścia, produkt jest niejednorodny (zróżnicowany). Posiada wiele substytutów. Uniemożliwia to dyktowanie cen. Konkurencję monopolistyczną spotyka się w usługach np. transportowych, handlu, na rynkach dóbr konsumpcyjnych np. przemysł spożywczy, odzieżowy. Zwykle pojawia się na rynkach lokalnych, położonych blisko siebie.
Model oligopolu Oligopol to struktura rynku pośrednia między konkurencją monopolistyczną a monopolem. Działa na nim kilka firm. Bariery wejścia są te same jak przy pełnym monopolu a o zachowaniu firm na rynku decyduje ich współzależność. W Polsce taki rynek tworzą dealerzy znanych firm samochodowych. Na rynku oligopolu jest stosowana konkurencja niecenowa. Jednak dominującą cechą takiego rynku jest współzależność firm. Firmy oligopolistyczne mają znaczny wpływ na podaż produktu, np. samochodów średniej klasy a zatem i na cenę rynkową. W oligopolu bardzo często występuje zjawisko przywództwa cenowego firmy dominującej lub firmy o niskich kosztach. W tych warunkach konkurencja ma charakter jakościowy a poszczególne firmy często podejmują próby podporządkowania sobie rynku. Jedną z takich form jest umowa kartelowa W Polsce przykładem oligopolu jest rynek telefonii komórkowej. Mamy tu do czynienia z operatorami, którzy ze sobą konkurują, ale zawierają też między sobą porozumienia i je realizują.