Funkconowanie mechanizmu rynkowego

Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena. Między tymi elementami zachodzą zależności przyczynowo – skutkowe, określane przez ekonomistów prawami rynku. Podaż, popyt i cena tak wzajemnie na siebie wpływają, aby została osiągnięta równowaga rynkowa. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to funkcjonowanie mechanizmu rynkowego.
Mechanizm rynkowy można najprościej objaśnić jako procesy wzajemnego dopasowywania się wielkości popytu i podaży za pomocą ceny, w celu osiągnięcia równowagi rynkowej. Na rynku wolnokonkurencyjnym dochodzi do konfrontacji popytu i podaży. Ilości, które konsumenci kupiliby po różnych cenach są zestawiane z ilościami, które sprzedawcy są gotowi zaoferować po tych cenach. Jest tylko jedyna taka cena, a cenę tę nazywamy ceną równowagi, o rynku natomiast mówimy, że osiągnął równowagę.
Stan równowagi rynkowej nie jest zjawiskiem trwałym. Wtedy mamy do czynienia z nierównowagą rynkową w postaci niedoboru lub nadwyżki. Niedobór występuje wtedy, kiedy wielkość popytu przewyższa wielkość podaży przy cenie poniżej ceny równowagi rynkowej. Nadwyżka jest wtedy, kiedy wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy cenie powyżej ceny równowagi rynkowej. Zjawiska nierównowagi występują okresowo i podlegają regulacjom przez mechanizm rynkowy.
Mechanizm rynkowy, wykorzystując prawo popytu i prawo podaży likwiduje niedobory i nadwyżki. W przypadku niedoboru konkurują ze sobą konsumenci, natomiast w sytuacji nadwyżki konkurują ze sobą sprzedawcy.
W praktyce gospodarczej osiągnięcie równowagi na rynku lub jej dłuższe utrzymanie występuje sporadycznie. Przyczyną są także zmiany po stronie innych czynników (pozacenowych), determinujących popyt i podaż.
Jednak we współczesnej gospodarce rynkowej rząd może ingerować w mechanizm rynkowy poprzez wprowadzanie cen urzędowych (minimalnych i maksymalnych).
Ustalając cenę minimalną – czyli najniższą , po której można zawrzeć transakcję rynkową – rząd chroni grupę producentów, umożliwia opłacalność produkcji i motywuje do zwiększenia wielkości podaży.
Ochronę konsumentów zapewnia ustanowienie ceny maksymalnej, czyli najwyższej ceny sprzedaży danego dobra lub usługi. Taka ingerencja rządu powoduje ograniczenie swobody kształtowania cen, zmniejsza wielkość podaży, zwiększając wielkość popytu.
Z ekonomicznego punktu widzenia ingerencja rządu w procesy rynkowe jest niepożądana, ponieważ wyłącza korzystne działanie mechanizmu rynkowego. Mimo to rząd interweniuje w ramach prowadzonej polityki gospodarczej, aby osiągnąć konkretne cele ekonomiczne i społeczne.